Fundusze oszczędnościowe a fundusze obligacji
Podatność na zmiany stóp procentowych to bardzo ważna, choć często pomijana przez inwestorów, cecha rozróżniająca fundusze dłużne. Zanim wybierzesz fundusz, w którym ulokujesz swoje oszczędności, dowiedz się jak zmiany warunków rynkowych mogą wpłynąć na jego wyniki.
Fundusze dłużne to najchętniej wybierana przez Polaków kategoria funduszy inwestycyjnych. Cechą decydującą o popularności tej grupy jest niższa w porównaniu z funduszami akcyjnymi zmienność wyceny jednostek (więcej na ten temat znajdziesz w artykule „Fundusze akcji czy obligacji”. Warto jednak wiedzieć, że fundusze dłużne nie są grupą jednorodną, a jednym z kryteriów rozróżniających je wpływ na wycenę zmiany stóp procentowych.
Obligacja nie jedno ma imię
Najpopularniejsze na rynku fundusze dłużne inwestują większość aktywów w obligacje emitowane lub gwarantowane przez Skarb Państwa. Część dodatkowo uzupełnia portfel o obligacje renomowanych przedsiębiorstw i instytucji finansowych – zyskowność tych papierów jest nieco wyższa niż obligacji skarbowych.
Dla określenia charakterystyki wszystkich powyższych produktów kluczowe jest rozróżnienie różnych typów obligacji. Papiery te różnią się terminem do wykupu (czyli czasem, po którym wystawca obligacji powinien oddać pożyczone pieniądze) oraz rodzajem oprocentowania – czy jest ono stałe przez cały czas „życia” obligacji, czy może się zmieniać.
Podział obligacji ze względu na okres do wykupu:
- krótkoterminowe – wykup powinien nastąpić w ciągu roku,
- średnioterminowe – wykup po okresie od roku do 5 lat,
- długoterminowe – wykup po czasie dłuższym niż 5 lat,
Warto pamiętać, że obligacja 10-letnia (czyli pierwotnie długoterminowa) po upływie 9 lat od jej wyemitowania jest już obligacją krótkoterminową i może znaleźć się w portfelu funduszu inwestującego tylko w tego rodzaju papiery.
Podział obligacji ze względu na rodzaj oprocentowania
- zmiennokuponowe – oprocentowanie zmienia się. Zmiana najczęściej następuje co kwartał lub pół roku,
- stałokuponowe – przez cały czas trwania obligacji jej oprocentowanie jest takie samo,
- zerokuponowe – obligacja nie jest oprocentowana. Zyskiem inwestora jest fakt, że inwestuje płacąc mniej niż wynosi nominał obligacji. Przy jej wykupie otrzymuje wartość nominalną. Ponieważ zysk znany jest już w dniu emisji, można te papiery traktować jako stałokuponowe.
Stopy procentowe a cena obligacji
Czemu rozróżnienie obligacji jest ważne? W inny sposób reagują one bowiem na zmiany stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego. Mechanizm jest przy tym mocno nieintuicyjny. Wzrost stóp procentowych powoduje bowiem spadek cen obligacji. By wyjaśnić dokładniej tą na pozór dziwną zależność posłużymy się przykładem, który choć w dużym uproszczeniu, to dobrze ilustruje zasadę jej działania.
Załóżmy, że stopa oprocentowania obligacji wynosi 1% w skali roku. Oznacza to, że po roku oszczędzania otrzymujemy 1 zł od każdych zainwestowanych 100 zł. Jeśli teraz na skutek działań banku centralnego stopa procentowa na rynku rośnie do 3%, to kolejne, „nowe” emisje obligacji dają już 3 zł zysku od każdych zainwestowanych 100 zł.
W związku z tym, „stare” obligacje stają się mniej atrakcyjne względem „nowych” obligacji, o wyższym oprocentowaniu. Naturalnie inwestorzy preferują obligacje o wyższym zwrocie, a co za tym idzie cena „starej” obligacji spada. Jednak ich cena nie spadnie poniżej 98 złotych, ponieważ przy tej cenie atrakcyjność „starych” obligacji zrównuje się z „nowymi” (1 zł odsetek plus 2 zł z racji tego, że inwestor kupił je po 98 zł, a wykupywane są po początkowej wartości 100 zł). Im dłuższy jest termin do wykupu obligacji, tym bardziej traci ona na wartości – inwestorzy muszą zrekompensować sobie niższe oprocentowanie „starej” obligacji nie tylko w pierwszym roku, ale również w kolejnych latach.
Takim sposobem, realny zwrot, jaki oferują „stare” obligacje, przy spadku ich ceny, zrównuje się z oprocentowaniem „nowej” obligacji. Przy braku dalszych zmian oprocentowania, spadek cen obligacji powoduje symetryczny wzrost jej atrakcyjności.
Jeśli posiadacz „starych” obligacji będzie trzymał je do wykupu – spadek ceny na rynku go nie dotyczy - wszak emitent (na przykład Skarb Państwa) odkupuje je po 100 zł (plus odsetki). Fundusze inwestujące w obligacje dokonując wyceny muszą jednak na bieżąco uwzględniać rynkową cenę danej obligacji. Oznacza to spadki wyceny jednostek i krótkoterminowe straty dla inwestora. Z biegiem czasu jednak obligacje odzyskują wartość utraconą w trakcie spadku ceny rynkowej. Co więcej, wyższe oprocentowanie rynkowe obligacji przekłada się to, że portfele funduszy obligacji stają się bardziej rentowne i powinny przynieść wyższe stopy zwrotu w przyszłości.
Warto pamiętać, że opisana powyżej zasada działa też w drugą stronę - w momencie spadku stopy procentowej NBP obligacje o dłuższym okresie do wykupu zyskują mocniej na wartości.
Cały opisany powyżej mechanizm dotyczy przede wszystkim obligacji stałokuponowych. Papiery o zmiennym oprocentowaniu zdecydowanie słabiej reagują na zmianę rynkowych stóp procentowych. Dzieje się tak z prostego powodu – oprocentowanie tych papierów po krótkim czasie dostosuje się do nowych warunków rynkowych.
Różne fundusze dłużne
Skoro są różne obligacje to są też fundusze, których strategia zakłada kupowanie papierów o zmiennym oprocentowaniu lub krótkim okresie do wykupu (czyli słabiej reagujących na zmianę stóp procentowych) oraz takie, które kupują obligacje długoterminowe o stałym oprocentowaniu.
W automatyczny sposób nasuwa się teraz pytanie po co kupować obligacje długoterminowe, skoro ich cena może mocniej spaść? Powody są dwa i oba wyjaśnia podstawowa zasada inwestowania – wyższe potencjalne ryzyko to wyższy potencjalny zysk. Pożyczając komuś pieniądze na dłużej ponosimy wyższe ryzyko. Musimy więc dostać wyższe wynagrodzenie. Z drugiej strony, jeśli zakładamy że stopy procentowe banku centralnego będą spadać, to opisany powyżej mechanizm powinien spowodować, że zarobimy nie tylko na odsetkach od obligacji, ale również na wzroście ich ceny.
Parametrem określającym podatność funduszu na zmiany stopy procentowej jest duracja (ang. duration). Jego wartość (w przypadku dobrych produktów znajdziesz ją w karcie funduszu) uzależniona jest od średniego czasu do wykupu wszystkich obligacji w portfelu oraz od tego czy dominują w nim obligacje zmienno- czy stałokuponowe. Im niższa duracja, tym mniej podatny jest fundusz na zmiany stóp procentowych. Z drugiej strony, jeśli na rynku nie dojdzie do istotnych zmian stóp procentowych, fundusze o niższej duracji portfel powinny osiągać stopy zwrotu niższe niż te o wyższym wskaźniku (zakładamy przy tym, że porównywane fundusze inwestują w obligacje tych samych emitentów).
Na potrzeby dalszej części artykułu fundusze o niższej duracji będziemy określać jako oszczędnościowe, a te o wyższej - jako fundusze obligacji.
-
Fundusze obligacyjne to fundusze o wyższej duracji, wyższym potencjałem zysku, ale też wyższą podatnością na zmiany stopy procentowej
-
Fundusze oszczędnościowe to fundusze o niższej duracji, niższym potencjałem zysku, ale dużo słabiej reagujące na zmiany stopy procentowej.
Teoria a praktyka
W normalnych okolicznościach fundusze oszczędnościowe charakteryzują się mniejszą zmiennością, jednak i równocześnie mniejszym potencjałem zysku od funduszy obligacji.
Dobrze oddaje to miniona dekada, w której stopa referencyjna NBP przez długi czas pozostała niezmieniona.
Ze skrajnie inną sytuacją mieliśmy do czynienia jednak już w 2021 roku. Wysoka i wciąż rosnąca inflacja zmusiła wiele banków centralnych, w tym Narodowy Bank Polski, do agresywnych podwyżek stóp procentowych. W połączeniu z rekordowo niskim poziomem z których stopy te były podnoszone (praktycznie zerowe stopy procentowe oznaczały też niskie odsetki płacone przez obligacje, co powodowało, że fundusze nie mogły „zrekompensować” spadków cen obligacji przy użyciu otrzymywanych odsetek) oznaczało to wyjątkowo trudny okres dla funduszy obligacji. Jest to podręcznikowy (a zarazem bardzo bolesny) przykład materializacji ryzyka stopy procentowej.
Jak widać na wykresie - fundusze oszczędnościowe poradziły sobie w tych trudnych warunkach znacznie lepiej.
Warto jednak pamiętać, że mechanizm, który obniża atrakcyjność funduszy obligacji w czasie wzrostu stóp procentowych z dokładnie taką samą siłą zwiększa ją, gdy stopy rosną. Wszak gdy stopy procentowe na rynku spadają, atrakcyjność „starych” obligacji jest większa niż „nowych”, co oznacza, że cena tych pierwszych musi wzrosnąć. Jak zadziałało to w praktyce?
Widać było to w 2023 roku. Po gwałtownej podwyżce w latach 2020-2022, w 2023 r. stopy procentowe zaczęły spadać. Na wykresie widać wyraźnie, że znacznie mocniej zyskiwały na tym fundusze obligacji.
W które fundusze dłużne lepiej inwestować
Oczywiście wszystko zależy od aktualnej sytuacji rynkowej – czy stopy procentowe oceniane są jako wysokie czy niskie. Generalna zasada mówi jednak, że im dłuższy jest nasz horyzont inwestycyjny, tym większą wagę powinniśmy przypisywać funduszom obligacji. Przy inwestycjach krótkoterminowych przewaga funduszy oszczędnościowych w portfelu ogranicza nasze ryzyko.
Podsumowując:
- Duracja portfela określa podatność funduszu na zmianę stopy procentowej.
- Fundusze o wyższej duracji w dłuższym terminie wyższy potencjał zysku, jednak w krótkim terminie mogą mocniej zareagować na zmiany stóp procentowych.
- Fundusze o niższej duracji dużo słabiej reagują na zmiany stóp procentowych, jednak w dłuższym terminie ich potencjał zysku jest niższy.
- W naszej ofercie znajdziecie fundusze z obu kategorii – Investor Oszczędnościowy (niższa duracja) oraz Investor Obligacji (wyższa duracja)
Udostępnij, jesli spodobał Ci się nasz artykuł!